درباره فیلم «خانه پدری»

 

 

 

خانه ای که باید امن باشد، اما نیست

 

«خانه پدری» نامی عجیب و پر تناقض برای فیلم کیانوش عیاری است. خانه ی پدری همیشه به عنوان جایی برای آرامش، بازگشت به گذشته، خاطره سازی و دور هم بودن تلقی می شود. تنها جایی که دختر و پسر بعد از ازدواج می توانند راحت در آن رفت و آمد کنند و جایی که هر فردی با تمام خستگی هایش می تواند به آن پناه ببرد. اما خانه ی بزرگ، زیرزمین وسیع، حیاط با صفا و حوض آبی که عیاری به تصویر کشیده تنها ظاهری از خانه ی پدری را در خود دارد و از آرامشی که انتظار می رود این مکان داشته باشد خبری نیست. این خانه برای آدم هایش، برای زن ها و دخترانش امن نیست و مردان این خانواده سرنوشت زنان را به راحتی تغییر داده و حتی آنها را نابود می کنند تا آبرویشان را حفظ کرده باشند.

«خانه پدری» در مورد ظلمی حرف می زند که در هفتاد سال بر زنان این خانه رفته است. زنانی که با گذشت زمان تغییر کرده و در هر مرحله گامی بیشتر به سوی خود مختاری برداشته اند. در صحنه ی اول ملوک یا چادر و روبنده ی قجری اش به خانه می آید در حالی هفده سال بعد خواهرش تنها به چادری رنگی اکتفا کرده و از روبنده خبری نیست. دختر محتشم در اپیزود سوم نیز برای این که به خواسته ی پدرش تن ندهد، خودکشی را انتخاب می کند، این بار اوست که می خواهد بمیرد نه خانواده اش. این بار اوست که برای مردن خودش تصمیم می گیرد نه دیگران. در ایپزود چهارم زنان وارد اجتماع شده اند. دختر محتشم قصد دارد کارگاه قالی بافی راه بیاندازد و بخشی از اقتصاد خانواده را بچرخاند. در اپیزود پنجم و پس از گذشت هفتاد سال، زنان جایگاه خود را در اجتماع و خانواده پیدا کرده اند و برای مردان نیز تعیین تکلیف می کنند. به عنوان مثال نامزد پسر محتشم به او می گوید که حاضر نیست در خانه ای زندگی کند که جنازه ای در چال شده است، حتی اگر این خانه بازسازی شده و تبدیل به آپارتمان های امروزی شود. این بار نامزد پسر است که برای او تعیین تکلیف می کند و اصول خوب و بد را به یادش می آورد.

 

یادداشت کامل این فیلم را می توانید در مجله فرهنگی هنری آرادمگ مطالعه کنید.

 

 

درباره فیلم «زیر صفر مرزی»

 

 

هاله ای از تقدس، هاله ای از ابهام

 

نقدهای مستقیم و جسورانه فیلمساز به این سیاست ها باعث شده، برخی رسانه ها این فیلم را نپسندند و از آن به عنوان «مزخرف گویی به بهانه نقد دفاع مقدس» یاد کنند. این رسانه ها و سیاست هایشان چنان هاله ای به دور دوران دفاع مقدس کشیده اند که هر برخوردی جز تقدیسِ آن، تابو شکنی محسوب می شود و این کاری است که «مهدی افشار نیک» با مستند «زیر صفر مرزی» می کند.

موضوع مهمی که فیلمساز اما به درستی به آن اشاره می کند، فاصله ای است که بین قومیت ها افتاده. در زمان جنگ و بحران همه ی مردم ایران اعم از فارس، عرب، لر، ترک، کرد و بلوچ با هم به دفاع از این خاک برخاستند اما حال که بحران را سپری کرده ایم، مرزبندی ها شروع شده و برخی قوم ها مورد ظلم دیگران واقع شده اند.

افشار نیک در مستند خود دست به تقدس جنگ نزده و با وارد کردن نقدهایی درست، مخاطب را با روی دیگر جنگ آشنا می کند. اینکه در زمان جنگ و بحران است که تمام مردم متحد می شوند و گویی در زمان خوشی و آرامش هر کس تلاش دارد تا سهم بیشتری را به دست بیاورد. در این میان سهم مردم دشت آزادگان از آزادی و خوشی بعد از جنگ هوایی آلوده تر، درآمدی کمتر، زندگی ای سخت تر و بیکاری بیشتر است.

 

یادداشت کامل این فیلم را می توانید در مجله فرهنگی هنری آرادمگ مطالعه کنید. 

 

 

درباره نمایش «اودیسه 2020»

 

 

(این مطلب در صفحه تئاتر روزنامه «هفت صبح» به تاریخ 4 شهریورماه 99 منتشر شده است.) 

اسطوره ­ای که حوصله ­اش سر رفته

 

 

نویسنده: امین طباطبایی

کارگردان: آرش دادگر

بازیگران: امین طباطبایی/ عمار عاشوری/ آرش دادگر/ ندا حبیبی

مکان اجرا: تئاترشهر 

 

واژه ی «اودیسه» که به یکی از کتاب­ های حماسی یونان اثر «هومر» باز می­ گردد، این روزها در ادبیات انگلیسی به عنوان «سفری بلند و پرتجربه» به کار می ­رود. نمایش «اودیسه 2020» نیز داستان اولیس است که سالها پس از جنگ تروا به خانه برمی­ گردد؛ خانه­ ای که در آن زنی عمری را در انتظار گذرانده.

در نمایش «اودیسه 2020 » آنچه پررنگ­تر به چشم می ­آید تنهاییِ طولانیِ قهرمانی است که در جنگ تروا پیروز شده. داستانِ اولیسی که روی صحنه نشان داده می ­شود، داستان تنهایی آدمهایی است که شاید زمانی اسطوره می­ پنداشتیم ­شان. داستان آنهایی که خود را به تنهایی کشانده و دیگرانی را هم که دوست دارند، به انزوا سوق داده ­اند. داستان اولیس داستان آنهایی  است که در راستای اهداف والا، زندگی معمولی را از خود، خانواده و آنهایی که دوست­شان دارند دریغ م ی­کنند و سالها در اهدافی می­مانند که برایشان نتیجه­ ای نخواهد است. داستان اولیس که به قول خودش کتاب­ های زیادی در موردش نوشته و فیلم­ های زیادی درباره اش ساخته شده، درباره آدم­ هایی است که قهرمان بودنشان، زندگی خودشان را نجات نداده. داستان بازماندگی که از این قهرمانی خیری ندیده ­اند، همچون همسر اولیس که سال های اول رفتنِ او، رو به دریا کوزه­ گری می­ کرده و سال های بعد پشت به دریا و اولیس در بازگشت دیر هنگام خود تازه متوجه م ی­شود همسرش هیچ وقت کوزه نمی ­ساخته، بلکه نخ ریسی میکرده.

«آرش دادگر» در نمایشی که به صحنه آورده قهرمانی و اسطوره بودن را به نوعی مورد سوال قرار داده. اودیسه، تنها بازمانده­ ی جنگ تروا، روی دریا بی­ هدف شناور است. او شخصیتی متفاوت دارد و می­ تواند به اندازه­ ای از شخصیتِ اسطوره ­وارش فاصله بگیرد که به کودکی شبیه شود. کودکی که مدام حوصله ­اش سر می­ رود و دنبال سرگرمی جدیدی برای خود می­ گردد؛ از بازی قایم ­موشک گرفته تا پینگ پنگ و حتی بازی با یک فرفره. شخصیتش هیچ نشانی از قهرمانی ندارد و گویا خود نیز اسطوره بودنش را فقط در کتاب هایی که در رثایش نوشته شده به یاد دارد. اولیسِ این نمایش مردی تنها است که با همسفرش در مسیری طولانی قدم گذاشته؛ مسیری که شاید تنها موجب دور شدنش از زندگی عادی شده و لذت­ هایش همان چیزهای است که در کشتی ­اش می­ بینیم. او حتی تعلقاتش را هم از دست داده و به راحتی تمام آنچه را که روزی ارزش بوده ­اند با یک سرگرمی عوض می­ کند.

«اودیسه 2020 » به این نکته اشاره دارد که شاید تمام معنای زندگی به عادی بودنش است و دیگر دوره­ ی قهرمانی گذشته. شاید زندگی یعنی دیدن خودِ واقعی هر چیز بی ­آنکه پی تفسیری عظیم از کارکردِ آن بگردیم. شاید فرفره فقط فرفره است و نیاز به محاسبات سنگین ریاضی و فیزیک ندارد. کارکردش این است که بچرخانی ­اش و منتظر شوی تا بیافتد، بدون هیچ تفسیر اضافه ­ای و شاید زندگی لذت بردن از همین لحظه است. زندگی یعنی به موقع رفتن و به موقع بازگشتن، اتفاقی که برای اولیس و خانواده­ اش چنان دیر می ­افتد که وقتی او بازمی ­گردد دیگر  چشمان همیشه منتظرِ همسرش شوق بازگشت را از دست داده، زنی که جوانی ­اش را پشت به دریا نخ ریسیده و حالا دیگر این بازگشت، شور و حال جوانی را به او پس نخواهد داد. «اویسه 2020» نمایشی است که می­ توان دید و لذت برد از شیطنت­ های اسطوره­ ای که خودش نیز اسطوره بودنش را فراموش کرده.

 

 

درباره نمایش «کمدی زا»

 

 

(این مطلب در صفحه تئاتر روزنامه «هفت صبح» به تاریخ 28 مردادماه 99 منتشر شده است.) 

مردهایی که زیر بار تورم زاییده ­اند

 

 

نویسنده و کارگردان: کاوه مهدوی

بازیگران: پریسا محسنی/ نازنین ادیب/ کیمیا امینی/ نیلوفر مظفری/ نگار غفاری/ آیسان حدادی/ روزبه دانشیان/ پوریا معصومی/ زهرا درخشان/ امیرعلی شاه اسماعیلی/ امیرمحمد اسماعیل زاده/ عرشیا کرمی/ رقیه عطا الهی/ زهرا حسین زاده/ فائزه هزاری

مکان اجرا: تالار سنگلج 

 

«کمدی زا» نمایشی طنز و آفریده ­ی کارگاه هنرهای نمایشی بداهه متشکل از هنرجویانی است که بیشتر آنها اولین اجرای حرف ه­ای خود را روی صحنه تئاتر تجربه می­ کنند.

داستان به دوره­ ی قاجار و زمان مظفرالدین شاه بر­می­ گردد، زمانی که شاه تصمیم می­ گیرد برای پر کردن خزانه­ ی همیشه­ ی خالی مملکت، جیب مردم را زده و شیر و فراورده ­های مرتبط با آن را گران کند. در این میان مردان شهر که نمی­ توانند از زور بازو نان در آورند دست به دزدی زده و اموال دزدی را زیر لباس خود پنهان می­ کنند و به زنان شان می ­گویند که باردار هستند.

در تئاتر ایران مرسوم است که آنچه اجازه­ ی نقدش در شرایط فعلی نیست با تغییر زمان و فرستادن به دوران پیش از انقلاب به حیطه­ ی نقد کشاند. کاری که نمایشِ «کمدی زا» نیز به خوبی انجام داده و شیوه­ ی فعلی حکومت­ داری را به دوران قاجار برده و به همان میزان زبان نمایش نیز به عقب و به دوران قجر بازگشته است و سعی شده از واژگان قجری برای ادای دیالوگ­ ها استفاده شود.

نمایش شخصیت­ های زیادی نیز دارد که با توجه به اجراهای این روزها که با کمترین عوامل، اکثرا به صورت منولوگ و گاها حتی با تک بازیگر به صحنه می ­روند، ریسک بزرگی به حساب می­ آید؛ اما تعداد کاراکترها چنان زیاد است که از دست تماشاگر در رفته و برخی از آنها لا به لای دیگر شخصیت­ ها گم می­ شوند و کارکردشان در نمایش مشخص نمی­ گردد، همچون بازیگری که تنها در صحنه­ ی پایانی و به مدت زمان چند دیالوگ حضور داشت.

در سوی دیگر در اجرا نیز تعدد شخصیت­ ها نظم نمایش را کمی برهم زده است و نمایش کیفیتی را که باید داشته باشد، ندارد که بخشی از آن به اجرای بازیگران نیز برمی ­گردد. بازیگران این نمایش بازی یکدستی از خود ارائه نداده و در یک سطح نیستند و گاه این اختلاف چنان زیاد و فاحش می­ شود که می­ توان آن را از نحوه­ ی بیان دیالوگ­ ها نیز تشخیص داد. زبانِ قجری که در حالت عادی نیاز به بیانی قوی دارد، در نحوه­ ی بیان برخی بازیگران چنان گم می ­شوند که به سختی می­ توان متوجه جملاتی شد که روی صحنه رد و بدل می­ گردد.

صحنه ی نمایش نیز متناسب با نام آن یعنی لحظات وضع حمل انتخاب شده است. کارگردان «کمدی زا» در راستای خلق مفهوم مد نظرش که نشان از ظلم به رعیت در همه­ ی اعصار است و با عوض شدن دوران­ ها و حکومت­ ها تغییر نمی­ کند، دست به خلاقیتی در پایان نمایش زده؛ بدین شکل که در انتهای نمایش و پس از تشویق مخاطبان، بخشی از پشت صحنه­ ی کار نشان داده می­ شود و جریان قصه را به سویی دیگر می ­برد.

«کمدی زا» نمایشی است متشکل از بازیگرانی جوان که سعی کرده ­اند در این روزهای کرونایی چراغ تئاتر را روشن نگاه دارند و با انرژی و توان مضعف خود و حتی با تجربه­ ی کم ­شان در این زمینه موفق شده ­اند.

 

 

درباره نمایش «جوادیه»

 

 

 

(این مطلب در صفحه تئاتر روزنامه «هفت صبح» به تاریخ 28 مردادماه 99 منتشر شده است.) 

زندگی سیاه و سفید آدم­های دهه شصت

 

 

نویسنده: کهبد تاراج

کارگردان: رضا بهرامی

بازیگران: آرش فلاحت­ پیشه/ آیه کیان­ پور/ امیر عدل­ پرور / هومن بنایی

مکان اجرا: تئاترشهر 

 

«کهبد تاراج» را می­ توان از جمله نویسندگان معاصری دانست که تلاشی ستودنی در راستای نمایش ایرانی، به معنی نمایشی مختص ایران و بر آمده از این جغرافیا می­ کند. او معمولا برای جغرافیای تهران می ­نویسد و زبان خاص یک منطقه را در اثر خود می­ گنجاند. این نویسنده در نمایش «جوادیه» نیز به این مهم پرداخته. وی منطقه­ ی جوادیه و به طور خاص بیست متری آن را مد نظر قرار داده و شخصیت­ هایش یا زاده ­ی این محل هستند یا بزرگ شده­ ی آن.

نمایش «جوادیه» از آدم­ هایی حرف می ­زند که در دهه­ ی شصت جوانی ­شان به سر آمده و حال پس از سی سال و گاه بیشتر به زمین سری زده ­اند و از خاطرات آن روزهایشان برای مخاطبان حرف می ­زنند. از روزهایی که حقوق ساده­ ی زندگی شهروندی چالشی بس بزرگ بود، نه اینکه این روزها نباشد اما گویا در دهه­ ی شصت آرزوها و حتی جان­ های بیشتری در این راه از دست رفته است، زمانی که هنوز آدم­ ها چنین به سرنوشت عادت نکرده و به آن تن نداده بودند.

دهه­ ی شصت با مختصات خاص خودش در بسیاری از فیلم ­ها و گاها نمایش­ ها سوژه­ ی اتفاقات بوده است. در فیلم­ ها این اتفاقات بیشتر در قالب کمدی رخ داده و فیلم­ ها از ذات این دهه به عنوان سوژه ­ای برای خنده استفاده کرده­ اند. اما در نمایش «جوادیه» این اتفاق فقط برای خنده نمی ­افتد. داستان در مورد آرزوهایی است که بر باد رفته یا بر باد داده ­اند. داستان درباره­ ی جغرافیایی است که بخشی از هویتش، یعنی دو سینمای خاطره­ سازش را از دست داده. داستان در مورد شجاعت­ هایی است که نه تنها در زمان خود معنا داشته که هنوز نیز بر سرش جنگ می شود، شجاعتی که عنوان حق انتخاب ظاهر.

نمایش «جوادیه» منولوگی از چهار جوان دهه­ ی شصت است؛ یکی راننده تاکسی، دیگری دختری جوان، یکی عشق سینما و دیگری مداح و لو دهنده­ ی اسرار. نمایش از اتمام ویژگی­ های یک اثر قابل قبول برخوردار است. متن توانایی این را دارد که روزگار دهه­ ی شصت در بیست متری جوادیه را به یاد آنهایی بیاورد که آن را دوران را به یاد دارند یا برای آنهایی بازسازی­ اش کند که نه جوادیه را می­ شناسند و نه خاطره یا ارتباطی با دهه­ ی شصت دارند. کارگردانی حساب شده­ ی «رضا بهرامی» در کنار نورپردازی، انتخاب موسیقی، و بازی­ های اصولی بازیگران همه از صحنه­ ی خالی تالار قشقایی، جوادیه ­ای ساخته است که نمی­توان به سادگی از آن چشم ­پوشی کرد.

در میان چهار شخصیت متفاوت این نمایش، داستان دختر جوان اما رنگ و بویی امروزی­ تر دارد. دغدغه­ اش، فراموش ­شدنی نیست و خواسته ­اش از جوان­ های امروزی قابل اعتنا است. دختری که حتی در جوادیه­ ی دهه­ ی شصت نیز برای آنچه بود تلاش می­ کرد و برای آنچه می­ خواست چشم به روی عرف می ­بست، حتی اگر خواسته ­اش تنها دیدن فیلمی در دانشگاه تهران بود یا انتخاب ظاهری متفاوت.

در نهایت از شهرام تاکسی یک استکان چای باقی می ­ماند، از مرجان یک چادر رنگی، از سیامکِ عاشق سینما یک کلاه قرمز و از سیف ­اله ...