(این مطلب در صفحه تئاتر روزنامه «هفت صبح» به تاریخ 20 آبان ماه 99 منتشر شده است.)
پایبندی به اصول یا تعصب بی جا؟!
نویسنده: رابرت بولت
کارگردان: بهمن فرمان آرا
بازیگران: رضا کیانیان/ سیامک صفری/ سهیلا رضوی/ فرزین صابونی/ هدایت هاشمی/ احمد ساعتچیان/ امیررضا دلاوری/ بهناز جعفری/ علیرضا آرا/ رضا مولایی/ محمدرضا مالکی/ بهمن فرمان آرا
«سرتامس مور» یا «قدیس تامس مور» حقوقدان، نویسنده، فیلسوف و سیاستمدار قرن شانزدهم میلادی در انگلستان بود که زندگی او دست مایه ی ساختن فیلم «مردی برای تمام فصول» به نویسندگی «رابرت بولت» شد و این نویسنده توانست اسکار فیلمنامه را در سال 1967 برای این متن از آن خود کند. این متن اما در دهه ی نود شمسی توسط فیلمساز موفق ایرانی «بهمن فرمان آرا» در تالار وحدت به صحنه آمد و اولین تجربه ی این کارگردان را در تئاتر رقم زد. با توجه به تعطیلی سالن های تئاتر در این روزهای کرونایی، فیلم تئاتر این اثر می تواند رشته ای باشد که توسط آن ارتباط مخاطبانِ مشتاق با دنیای تئاتر حفظ شود.
داستان درباره ایستادگی سر تامس مور در مقابل پادشاه هنری هشتم است. هنری هشتم قصد دارد بر خلاف قانون کلیسا همسر خود را طلاق دهد و دوباره ازدواج کند. در این میان سر تامس مور که پس از مرگ کاردینال به مقام صدراعظمی رسیده است با این امر مخالفت کرده و آن را خلاف قوانین کلیسا می شمارد، اما پادشاه اصرار دارد با توجه به صداقت و اعتباری که این فرد در میان مردم دارد، او ازدواجش را تایید نماید تا نیازی به تایید پاپ نداشته باشد. سر تامس مور اما از آن دسته افرادی است که به اصول خود پایبند بوده و همه مشکلات را در این راه به جان می خرد. پایبندی به اصول ابتدا پست و مقام را از او می گیرد، سپس وی را راهی زندان می کند و در نهایت به سوی مرگ روانه می دارد.
«مردی برای تمام فصول» داستان ایستادگی بر سر عقاید است، موضوعی که این روزها شاید جای تعجب داشته باشد. ایستادگی بر سر اصول از آن دست مفاهیمی است که در کشور ما کاملا شناخته شده است. افراد زیادی در این مملکت بر سر اصول خود جان باخته اند و شاید اوج این پایبندی را بتوان در دوران دفاع مقدس و در میان شهدا و رزمندگانی جستجو کرد که به خاطر معنا و مفهوم جان خود را به دست گرفته و پا به میدانی گذاشتند که بازگشتشان با خدا بود. مفاهیمی همچون دفاع از وطن، دین و ناموس، در زمان های نه چندان دور خود دلیلی برای از جان گذشتن بود و مخاطب ایرانی بی شک با مفهوم "ایستادگی بر سر عقاید" که در نمایش «مردی برای تمام فصول» بدان اشاره می شود بیگانه نیست. شاید این روزها این ارزش ها و مفاهیم رنگ باخته یا تغییر کرده باشند، اما هنوز پس زمینه ای از پایبندی به اصول در حافظه ی هر مخاطبی که این اثر را می بیند، وجود دارد. از سوی دیگر، سماجت سر تامس مور بر سر عقاید خود را می توان تعصبی بی جا دانست که به نوعی با لجاجت آمیخته است. اما این حس تنها لحظه ای برای مخاطب تداعی خواهد شد، زیرا آشکارا می توان دریافت آنچه این مردِ عمیق، سیاستمدار و فیلسوف بدان پایبند است نه تنها لجاجت نیست، بلکه عین باور است و هر باوری اگر در عرصه ی آزمایش قرار گیرد می تواند انسان را تا ورطه ی نابودی نیز بکشاند.
نمایش از پرداختی قوی، بازی های خوب و صحنه ای اصولی برخوردار است، اما ایرادی که شاید بتوان به متن وارد دانست کمرنگ بودن نقش زنان در این نمایش است. مارگریت دختر سرتامس مور از آن دست زنانی است که در معرفی پدرش بعد از مرگ او نقش مهمی داشته. گفته شده است که مارگریت دختری چنان شجاع و جسور بوده که پس از اعدام پدر، سر او را از بالای برج لندن برمی دارد و سال ها در صندوقی در خانه اش پنهان می کند. وی بعدها به کمک همسرش مدارکی را جمع کرده و از آنها در راستای اثبات حقانیت پدر استفاده می نماید. در این نمایش اما زنان نقش پررنگی نداشته و پیش برنده ی داستان نیستند. حضورشان، حضور صرفا فیزیکی و در راستای نمایشِ زندگی خانوادگی سرتامس مور است و عملا مسئولیتی در راستای جلو بردن داستان از آنها خواسته نشده است.
فیلم تئاتر «مردی برای تمام فصول» نمایشی ارزشمند را به تصویر می کشد که تلنگری است برای مخاطب آگاه که در این روزهای پر فراز و نشیب بیشتر بر اصول و ارزش های خود پایبند باشد و با هر صعود و سقوطی، ارزش هایش نیز همچون دلار و طلا، بالا و پایین نرود.
